पीरियॉडिक टेबल

विकिपीडिया से
पीरियॉडिक टेबल कै जनक मेन्डेलेयव

[[

An 18-column form of the periodic table, positioning Ce−Lu and Th−Lr between groups 3 and 4, in periods 6 and 7.

पीरियॉडिक टेबल अंग्रेज़ी: periodic table रासायनिक तत्वन् कै एक्कै जगहि एक्कै बक्सा मा देखावै वाला व्यवस्था होय। अबहिन पीरियॉडिक टेबलमा ११७ ज्ञात तत्व हैं। रूसी रसायन-शास्त्री मेन्डेलेयव सन १८६९मा पीरियॉडिक नियम निकारिन। एकरे अनुसार,

"तत्वन कै भौतिक औ रासायनिक गुण ओन्हन कै परमाणुभार कै पिरियाडिक फलन होँय।"

मतलब यदि तत्वन कै परमाणु भार कै बढत क्रम मा रक्खा जाय तौ अइसन तत्व जवने कै गुण एक्कै मेर रहि उ एक्ठु निश्चित अवधि कै बाद आई। मेन्डेलेयव इ टेबल कै सहारे तत्वन कै भौतिक औ रासायनिक गुण पेरिओडिक या एक निश्चित अवधि कै बाद दोहराएक पहलूकै प्रदर्शित करेक प्रयत्न करिन। [१] रसायन शास्त्रीन् कै लिये पीरियॉडिक टेबल बहुतै महत्वपूर्ण अव जरुरी है । मेन्डेलेयव कै पीरियॉडिक टेबल मा कुल ८ वर्ग हैं काहे से उ समय निष्क्रिय गैस कै खोज नाइ भवा रहा। बाद मा निष्क्रिय गैस कै खोज कै बाद मा आधुनिक पीरियॉडिक टेबल मा ९ वां वर्ग कै सामिल कइ गै । इ ९ वां वर्ग कै ० (शून्य वर्ग) कहि जात है । वर्ग एक से आठ कै रोमन अक्षर I, II, III, IV, V, VI, VII औ VIII से देखाइ जात है। ९ वां वर्ग कै ० से देखाइ जात है।पीरियॉडिक टेबल विकास कै अन्तिम चरण मा राग, वर्नर, बोहर औ बरी आदि वैज्ञानिक मिलिकै एकर आधुनिक रूप बनाइन जवन वर्तमान मा चलत है । यन लोग मेन्डेलेयव कै पीरियॉडिक टेबल मा मौजुद श्रेणिन कै खतम कइकै औ वर्गन् कै संख्या ९ से बढाइ कै १८ करिन।

रासायनिक तत्व[सम्पादन | स्रोत सम्पादित करैं]

क्र.सं. -- तत्व कै हिन्दी नाँव -- प्रतीक -- अङ्ग्रेजी नाँव/उच्चारण

१ -- उदजन—उ/H -- Hydrogen/हायड्रोजन
२ -- यानाति—या/He—Helium/हेलियम
३ -- लघ्वातु—ल/Li—Lithium/लिथियम
४ -- विडूर—वि/Be—Beryllium/बेरिलीयम
५ -- टांकण—टा/B—Boron/बोरॉन
६ -- प्रांगार—प्रा/C—Carbon/कार्बन
७ -- भूयाति—भू/N—Nitrogen/नायट्रोजन
८ -- प्राणवायु—जा/O—Oxygen/ऑक्सिजन
९ -- तरस्विनी—त/F—Fluorine/फ्लूरिन
१० -- शिथिराति—श/Ne—Neon/निऑन
११ -- क्षारातु—क्षा/Na—Sodium/सोडियम (ल्याटिन शब्द 'Natrium' से)
१२ -- भ्राजातु—भ्र/Mg—Magnesium/मॅग्नेशियम
१३ -- स्फट्यातु—स्फAl—Aluminium/अॅल्युमिनियम
१४ -- सैकता—सैSi—Silicon/सिलिकॉन
१५ -- भास्वर—भा/P—Phosphorus/फॉस्फोरस
१६ -- गन्धक—ग/S—Sulfur/सल्फर
१७ -- नीरजी—नी/Cl—Chlorine/क्लोरीन
१८ -- मंदाति—मंAr—Argon/आर्गॉन
१९ -- दहातु—द/K—Potassium/पोटॅशियम (जर्मन भाषाका शब्द 'Kalium' से)
२० -- चूर्णातु—चू/Ca—Calcium/कॅल्शियम
२१ -- स्तोकातु—स्त/Sc—Scandium/स्कॅन्डीयम
२२ -- रंजातु—रं/Ti—Titanium/टायटॅनियम
२३ -- रोचातु—रो/V—Vanadium/व्हॅनॅडियम
२४ -- वर्णातु—व/Cr—Chromium/क्रोमियम
२५ -- अयस—अ/Mn—Manganese/मँगनीज
२६ -- लोहा—लो/Fe—Iron/आयर्न (ल्याटिन शब्द 'Ferrum' से)
२७ -- केत्वातु—के/Co—Cobalt/कोबाल्ट
२८ -- रूपक—रू/Ni—Nickel/निकेल
२९ -- ताम्र—ता/Cu—Copper/कॉपर (ल्याटिन शब्द 'Cuprum' से)
३० -- जस्ता—ज/Zn—Zinc/ज़िंक
३१ -- द्रवातु—द्र/Ga—Gallium/गॅलियम
३२ -- सिकातु—सि/Ge—Germanium/जर्मेनियम
३३ -- नैपाली—ने/As—Arsenic/आर्सेनिक
३४ -- मेचाग्नि—मे/Se—Selenium/सेलेनियम
३५ -- दुराघ्री—दु/Br—Bromine/ब्रोमीन
३६ -- लीनाति—ली/Kr—Krypton/क्रीप्टॉन
३७ -- दीपातु—दी/Rb—Rubidium/रूबिडीयम
३८ -- शोणातु—शो/Sr—Strontium/स्ट्रोंटियम
३९ -- भृशला—भृ/Y—Yttrium/यट्रियम
४० -- गोमेदातु—गो/Zr—Zirconium/ज़िरकॉनियम
४१ -- काशातु—का/Nb—Niobium/नायोबियम
४२ -- संवर्णातु—सं/Mo—Molybdenum/मॉलिब्डेनम
४३ -- चेष्टातु—चे/Tc—Technetium/टेक्नेटियम
४४ -- नक्षरातु—क्ष/Ru—Ruthenium/रुथेनियम
४५ -- नाम्लातु—ना/Rh—Rhodium/ऱ्होडियम
४६ -- निचूषातु—नि/Pd—Palladium/पॅलॅडियम
४७ -- चाँदी—चाँ/Ag—Silver/सिल्वर (ल्याटिन शब्द 'Argentum' से)
४८ -- मृज्यातु—मृ/Cd—Cadmium/कॅडमियम
४९ -- नैलातु—नैलातु/In—Indium/इंडियम
५० -- त्रपु—त्र/Sn—Tin/टिन (ल्याटिन शब्द 'Stannum' से)
५१ -- अंजन—अं/Sb—Antimony/अँटिमनी (ल्याटिन शब्द ' Stibium' से)
५२ -- टेलुरियम—/Te—Tellurium/टेलुरियम
५३ -- जंबुकी—जं/I—Iodine/आयोडिन
५४ -- जेनान—Xe—Xenon/ज़ेनॉन
५५ -- सीजियम—Cs—Caesium/सीजीयम
५६ -- बेरियम—Ba—Barium/बेरियम
५७ -- लाञ्थनम—La—Lanthanum/लँथॅनम
५८ -- सेरियम—Ce—Cerium/सेरियम
५९ -- प्रासियोडाइमियम—Pr—Praseodymium/प्रासियोडाइमियम
६० -- नियोडाइमियम—Nd—Neodymium/नियोडाइमियम
६१—प्रोमेथियम—Pm—Promethium/प्रोमेथियम
६२—सैमरियम—Sm—Samarium/सॅमॅरियम
६३—युरोपियम—Eu—Europium/युरोपियम
६४—ग्याडोलिनियम—Gd—Gadolinium/गॅडोलिनीयम
६५—टर्बियम—Tb—Terbium/टर्बियम
६६—डिस्प्रोसियम—Dy—Dysprosium/डिस्प्रोसियम
६७—होल्मियम—Ho—Holmium/होल्मियम
६८—अर्बियम—Er—Erbium/अर्बियम
६९—थुलियम—Tm—Thulium/थुलियम
७०—यिट्टरबियम—Yb—Ytterbium/यट्टरबियम
७१—लुटेटियम—Lu—Lutetium/लुटेटियम
७२—हाफ्नियम—Hf—Hafnium/हॅफ्नियम
७३—टाण्टलम—Ta—Tantalum/टँटॅलम
७४—टंग्स्टन—W -- Tungsten/टंगस्टन (जर्मन भाषाका शब्द 'Wolfram' से))
७५—रेनियम—Re—Rhenium/र्हेनियम
७६—अस्मियम—Os—Osmium/ऑस्मियम
७७—इरिडियम—Ir—Iridium/इरिडियम
७८—प्लाटिनम—Pt—Platinum/प्लॅटिनम
७९—सोना -- Au—Gold/ऑरम (ल्याटिन शब्द 'Aurum' से)
८०—पारा -- Hg—Mercury/ (ल्याटिन शब्द 'Hydragyrum' से)
८१—थैलियम—Tl—Thallium/थॅलियम
८२—सीसा -- Pb—Lead/प्लम्बम (ल्याटिन शब्द 'Plumbum' से)
८३—बिस्मथ—Bi—Bismuth/बिस्मथ
८४—पोलोनियम—Po—Polonium/पोलोनियम
८५—एस्टाटिन -- At—Astatine/अॅस्टाटिन
८६—रेडन—Rn—Radon/रेडॉन
८७—फ्रान्सियम—Fr—Francium/फ्रँसियम
८८—रेडियम—Ra—Radium/रेडियम
८९—एक्टिनियम—Ac—Actinium/अॅक्टिनियम
९०—थोरियम—Th—Thorium/थोरियम
९१—प्रोटैक्टीनियम—Pa—Protactinium
९२—युरेनियम—U -- Uranium
९३—नेप्ट्यूनियम—Np—Neptunium
९४—प्लूटोनियम—Pu—Plutonium
९५—अमेरिशियम—Am—Americium
९६—क्यूरियम—Cm—Curium
९७—बर्केलियम—Bk—Berkelium
९८—कैलीफोर्नियम—Cf—Californium
९९—आइन्स्टाइनियम—Es—Einsteinium
१००—फर्मियम—Fm—Fermium
१०१—मेण्डेलीवियम—Md—Mendelevium
१०२—नोबेलियम—No—Nobelium
१०३—लरेंशियम—Lr—Lawrencium
१०४—रथरफोर्डियम—Rf—Rutherfordium
१०५—डब्नियम—Db—Dubnium
१०६—सीबोर्गियम—Sg—Seaborgium
१०७—बोरियम—Bh—Bohrium
१०८—हसियम—Hs—Hassium
१०९—मेइट्नेरियम—Mt—Meitnerium
११०—डार्म्स्टेडशियम—Ds—Darmstadtium
१११—रन्टजैनियम—Rg—Roentgenium
११२—उनउनबियम—Uub—Copernicium
११३—उनउनट्रियम—Uut—Ununtrium
११४—उनउनक्वाडृयम—Uuq—Ununquadium
११५—उनउनपैन्शियम—Uup—Ununpentium
११६—उनउनहैक्षियम—Uuh—Ununhexium
११७—उनउनसैप्क्षियम—Uus—Ununseptium
११८—उनउनऔक्षियम—Uuo—Ununoctium

सन्दर्भ[सम्पादन | स्रोत सम्पादित करैं]

  1. "अख्तर कै तैयार करल विश्व कै पहिला कोणीय पिरियाडिक टेबल". जागरण. नामालूम प्राचल |accessyear= की उपेक्षा की गयी (|access-date= सुझावित है) (मदद); नामालूम प्राचल |accessmonthday= की उपेक्षा की गयी (मदद)